Ntootu Mak ỌrụmụAsusu
Taam nke Atọ n;afọ 2019/2020
Izuuka nke mbu.
Ch. Ule mmalete taam
NTOOTU MAKA IZUUKA NKE ABUỌ (2ND WEEK) NA NKE ATỌ (3RD WEEK)
ISIOKWU: OLUNDI NA IGBO IZUGBE
Olundi maobu Olumba bụ otu mba di iche iche n’ala Igbo si edobe olu were azuputa Igbo nke ha. Ala Igbo buru ibu nke ukwuu ma dikwa ọtụtụ ka olu ha na-eziputa mgbe ha na-asụ asụsụ Igbo sikwa di otụtụ. Ndi amaara bụ ndị Igbo bụ ndi bigasi na steeti Imo, Anambara, Abia, Ebonyi na Enugwu nakwa ufodu mpaghora Delta. N’ime steeti ndi e nwere olu di iche iche e jirir mara ndi dika:
Obodo niile ndi a sụọ asusu Igbo ebe ọbula Iga achoputa mpaghara ala Igbo ha siri pụta.
Omụmaatụ Olundi na mba na-asu ya
|
Obodo |
Olundi |
1. |
Nnewi |
Ukaa |
2. |
Owerre |
Ọ dị ọtị |
3. |
Onicha |
Fa lara mmiri |
4. |
Orumba |
Fụọ |
5. |
Nsuka |
Asụ |
6. |
Abakeleke |
Munyi |
Njirimara Olundi
Uru Olundi bara
Ogho m di n’Olundi
Omumaatu Olundi na Mba na-asu ya
Olundi |
Mba na-asụ ya |
|
1. |
Ụkaa |
Nnewi |
2. |
Ọ di ọti |
Owerre |
3. |
Fa |
Onicha |
4. |
Onyaoke |
Nsuka |
5. |
Ashu |
Enugwu/Nsuka |
6. |
Utukpe |
Mmaku |
7. |
Fụọ |
Orumba |
8. |
Ive |
Nando |
Igbo Izugbe
Igbo Izugbe bụ asụsụ Igbo e kwekọritara ka ọ buru asụsụ jikọtara Igbo niile onu n’agbanyeghi ebe onye siri puta. N’odide Igbo ọ bụ naani Igbo Izugbe ka ejị akuzi ihe n’ụlọakwụkwọ primari, sekọndiri na mahadum. Igbo Izugbe mere ka ọ diiri onye ọbụla mfe ịghọta Igbo onye ọbula si mba di iche iche na-asu. Ọ dighi otu mba ga-asi na ọ bu ha nwe Igbo Izugbe. Ọ bụ sitena njikotanu nke Olundi di iche iche otu S.P.I.C mere ka eji weputa Igbo Izugbe.
Njirirmara Igbo Izugbe
Uru Igbo Izugbe bara
Ntulekọrita Olundi obodo na obodo Olundi Owerre na Onicha
|
Owerre |
Orucha |
Igbo izugbe |
Bekee |
1. |
ahu |
Arụ |
ahu |
Body |
2. |
aha |
afa |
aha |
Name |
3. |
Iṅu mmiri |
ịla mmili |
ịnụ mmiri |
To drink |
4. |
Bia ebe a |
Feta ebe a |
Gafete ebe a |
Come here |
|
Nsuka |
Abakaliki |
Igbo izugbe |
Bekee |
1. |
fuanwabe |
lofuleka |
Fụọ ebe a |
Go away |
2. |
Nwagbọgọ |
Nwamgbọgọ |
Nwagbogho |
Girl |
3. |
Ehọọ |
Efọ |
Afo |
Stomach |
4. |
Hube |
Ekahu |
Ebe ahu |
There |
5. |
Munyi |
Munyi |
Mmiri |
Water |
6. |
Asụ |
ụka |
Asi |
Lies |
7. |
Ụgọdụ |
Nkụta |
Nkita |
Dog |
8. |
Okerekwu |
Okerefu |
Oke |
Rat |
9. |
Ekwụkwọ |
Ekwọ |
Akwukwo |
Book |
10. |
Onyo |
Inyo |
Ugogbe |
Mirror |
Okwu Igbo Izugbe ụfọdụ na Olundi ya
|
Olundi |
Igbo Izugbe |
1. |
Ndịị/Ndee |
Ọlee |
2. |
Eshi/mbosi/ubọshi ehi |
Ụbochi |
3. |
Alọ/iijee/ala/ịlọ |
Nnọọ |
4. |
Akana/ụbụbo |
Akụkọ |
5. |
Nọọnwa/ikaa/nga kanu/kana |
Ebèá |
6. |
Gụnụ/giri/ngini |
Gịnị |
7. |
Afụfụ/efufu/awuhụwu |
Ahụhụ |
8. |
Ife/iye/nhe |
Ihe |
9. |
Ịbọ/eboọ/abụa/ebo |
Abụọ |
10. |
Arọ/aho/awhọ |
Afọ |
11. |
Ogụ/orụ/ohu |
Iri abụọ |
12. |
Ụrọ/unyo/uno |
Ulọ |
13. |
O vuru ivu |
ọ buru ibu |
14. |
Ndaa/nni/ndii/ndighi |
Kedu |
Omenaala akaoru
Gini bu akaoru/ọrụaka
Akaorụ bụ ihe mmadu na-eme na ndu ejiri mara ya nke ha na esite na ya enweta nri mbochi ha. Ndi Igbo kwenyere n’aka aja aja na-ebute ọnụ mmanụ mmanụ, ọzọkwa na ngana kpuchie ute, agụụ ekpughee ya. Ọ bụ ya ka ha ji agba mbo inwe ihe onye na-eme e ji mara ya.
Ndi Igbo dika ndi eji Igba mbo mara nwere ọtụtụ oruaka di iche iche ha na-aru nke gụnyere:
|
Oruaka |
Obodo na-aru ya |
1. |
Ọrụ Ugbo |
Anam, Ogaru, Abakeleke, Afoikpo, Ohaozara, Aguleri |
2. |
Iku azu |
Aguleri, Anam, Asaba, Ogbaru |
3. |
Ikpa umu anumanu |
Abakeleke na Ohaozara |
4. |
Azumahia |
Onicha, Nnewi, Oka, Abia, Owerre na Arochukwu |
5. |
Ite Nkwu |
Eziagu, Udi, Oba na Ugwuoba |
6. |
Ichunta |
Achala |
7. |
Igbu Ichi |
Ụmụnaachu |
8. |
Ikpu uzu |
Ọka |
Uru Ọruaka bara
Izuuka nke Ano (4th week)
Ogụgụ na aghọtazaa
Ufọdu ọrịa maobu nsogbu nwere ike ichere ndị ntorobia aka mgba
Ihe ndị nwere ike ibute enweghi ahụịke nke ndi ntorobia
Uzọ mgbochi Orịa
Izuuka nke ise (5th week)
Gini bụ akaraedemede
Akaraedemede bụ ụmụ irighiri akara a na-etinye mgbe a na-ede edemede maọbu a na-etnye n’ihe ederede iji mee ka ihe ahu nwee nghọta zuru oke madikwa ụtọ ogụgụ.
Nkenudi akara edemede
Akara kpom
4. Akara Uhie: Ana etinye akara uhie naetiti mpkụrụ asụsụ abụọ nwere ike irụkọ ọrụ ọnụ mana ha abụọ enweghi ike ịnọkọ ọnụ. Ana-ahu nke na nnyemakangwa na mmekangwaa. Ọmụmaatu:
Ch. Anyi ga-echu mmiri
d. Ọ ga-anya ọkụ
b. Atumaatuokwu (figures of speech):- Gini bụ atumaatuokwu. Atumaatuokwu bụ okwu nka dị iche iche eji achọ okwu na ederede mma. Atumaatuokwuna-eme ka okwu tọọ uto na nti mgbe a na-anu ya ha nwekwara nghọta zuru oke maka. Ihe odee maobu okwuu chọrọ izuputa.
Atumaatuokwu dị iche
Nkowa Atumaatuokwu ole n’ole
Mburu:- Nke a bụ atumaatuokwu na-egosi na ihe a-na-ekwu maka ya buzi ihe ọzọ iji gosi ka akpara magwa n’udidi ha siri bụrụ otu.
Omụmaatu:-
Ch. Chibuzo bụ edi
d. Amaka bụ Clundi
Myiri:- Nke a bụ atumaatuokwu eji egosi na ihe dika ihe ọzọ maobu na ihe a kpọrọ aha na-eme ka ihe ọzọ.
Omụmaatụ:-
Ch Chidiogo dịka nne ya
d. Ekene dika anyanwu ụtụtụ
Mmemmadu
Ọ bụ atumaatuokwu na-agwa ihe abughi mmadu okwu ka a ga-asi na ihe ahụ bụ mmadu. Ana egosiputa ihe enweghi ndu ka o nwere ndu.
Omụmaatụ:-
Izuuka nke isii (6th week)
Ekwumekwu: Nkọwa banyere ezinaulo onwe
Gini bụ ezinaụlọ onwe?
Ezinaụlọ bụ ebe mmadu na ndi metụtara ya bi n’otu ebe. Ezinaụlọ bụ ewumewu nwere nnukwu ọnọdụ na ndu ndi Igbo. Ọ bụ ebe di nwunye na ụmụaka ha bi n’otu ngwuru. Ọ bụ na ezinaụlọ ka mmekorita mmadu n’ibe ya na-amlite. Nwata obula nọ n’ezinaụlọ kwesiri ọ mara aha obodo ya nakwa ogbe ya. Marakwa aha nne na nna ya nakwa aha otutu ha. N;oge gboo umuaka na-akpo nne ha ‘nne’ na-akpokwa nna ha nna anyi maobu aha otutu ya. Nwaanyi na-akpo di ya nna anyi, maobu di m oma, di na-akpo nwunye ya oriaku m ma obu aha otutu o nyere ya.
Ọrụ diiri ọnye na ezinaụlọ
Ọrụ Nne na Nna:
Ch. Izu ụmụaka n’ụlọakwukwo maobu n’ọrụaka ọzọ nke ga enyere ha aka ikwwudonwu n’onwe ha na ndu.